Skansen w Sidzinie – Muzeum Kultury Ludowej realizuje zadania zgodne z ustawą o muzeach poprzez: prowadzenie prac związanych z przenoszeniem konserwacją i odbudową pozyskanych obiektów, gromadzenie, inwentaryzowanie, katalogowanie zbiorów, prowadzenie działalności wydawniczej; organizowanie wystaw; przygotowanie i prowadzenie muzealnych zajęć edukacyjnych z regionalizmu, warsztatów tradycyjnego rzemiosła; promocję i prezentację Muzeum na zewnątrz; organizowanie posiadów, konkursów, imprez plenerowych, spotkań; udostępnianie zbiorów zwiedzającym poprzez oprowadzanie grup zorganizowanych i osób indywidualnych po stałych wystawach Muzeum, udzielanie informacji dla studentów z różnych uczelni, prasy, radia; współpracę z instytucjami kultury i oświaty, oraz stowarzyszeniami.
STATUT SKANSENU – MUZEUM KULTURY LUDOWEJ W SIDZINIE Więcej >>>
DYREKTOR: Jadwiga Czarny
GŁÓWNY KSIĘGOWY: Danuta Tempka
PRACOWNICY DS. MUZEALNICTWA, KADR I ADMINISTRACJI: Jadwiga czarny Danuta Tempka
W podróż po skansenie mogą Państwa obecnie zabrać przewodnicy: Jadwiga Czarny oraz Danuta Tempka
Historia Skansenu w Sidzinie-Muzeum Kultury Ludowej sięga 1963 roku, kiedy to dwoje ludzi, którym leżała na sercu dbałość o kulturę i lokalne obyczaje, zauważyło że równocześnie z wybudowaniem we wsi trakcji elektrycznej i dostarczeniem energii idą w zapomnienie (są masowo niszczone i wyrzucane) urządzenia oraz proste, niewymagające zasilania sprzęty codziennego użytku, które służyły przez długie lata kolejnym pokoleniom ludzi zamieszkujących podbabiogórskie wsie. Tymi osobami byli: pan Adam Leśniak – sidzinianin z urodzenia, nauczyciel, regionalista, miłośnik rodzimej kultury i tradycji oraz miejscowy proboszcz – ksiądz Józef Świstek, urodzony w Makowie Podhalańskim, rozmiłowany w terenach Spisza, Orawy i okolic Babiej Góry, krasomówca i gawędziarz, niosący światełko oświecenia wiernym, propagujący język polski we wszystkich nabożeństwach. Ksiądz Świstek miał duży szacunek dla zabytków, dawnej tradycji i spuścizny wieków, którą nie tylko sam pieczołowicie pielęgnował, ale i zachęcał do tego samego innych. Kapłan z zamiłowaniem zbierał i kolekcjonował ludowe świątki, malowidła na szkle oraz inne zabytkowe przedmioty, które jako pierwsze eksponaty zaczął gromadzić w latach 50-tych XX wieku. Wtedy w Domu Wczasów Dziecięcych w Sidzinie, którego kierownikiem był Pan Adam Leśniak, utworzona została pierwsza izba regionalna, w której swoje miejsce znalazły wychodzące z użycia sprzęty oraz pamiątki z okresu II wojny światowej.
W Sidzinie na roli Binkówka, znajdował się malowniczo położy nad potokiem Kamycko teren, zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego przeznaczony pod budownictwo. Sobie tylko znanym sposobem pan Adam Leśniak pozyskał część tego terenu na potrzeby utworzenia muzeum, dzięki czemu w 1963 roku z okazji 400-lecia powstania wsi Sidzina w tym niezwykle urokliwym miejscu, ukrytym za zasłoną lasu, otwarto skansen. Postawiono tam wówczas pierwszy budynek – chałupę Banasika, przewiezioną z Małej Sidzinki. Sidziński Skansen został założony jako oddział Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej i tak funkcjonował aż do 2009 roku, kiedy to stał się samodzielną samorządową instytucją kultury, której organizatorem jest gmina Bystra-Sidzina.
W chwili obecnej ekspozycję skansenu stanowi 8 obiektów, są to:
Chałupa Banasika – (kurna chałupa) z 1807 roku przeniesiona z przysiółka Mała Sidzinka w 1963 roku. Jej powierzchnia zabudowy wynosi 49,5m2, a powierzchnia wozowni to 17,6m2. Łącznie kubatura zabudowania wynosi 238m3. Zbudowana z drewna iglastego – jodły. Drewno używane było do budowy konstrukcji wieńcowej ścian. Jest to typ chałupy zrębowej, zwanej wieńcowej. Budowa tego typu obiektu polega na poziomym i warstwowym układaniu bali, czyli płazów, łączonych na narożach za pomocą specjalnych zacięć, w owej chałupie występuje złącze typu na” rybi (jaskółczy) ogon”. Konstrukcja wzmocniona została drewnianymi kołkami. Dolna warstwa zrębu i górna wzniesiona jest z grubszych bali. Surowcem wypełniającym konstrukcję jest mech. Chałupa zbudowana została na wyższej kamiennej podmurówce. Dach o konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy, przyczółkowo-naczółkowy, tzw. dymnikowy, kryty gontem drewnianym. W dachu występują specjalne otwory (dymniki) przez które dym – „kurz-kurna chata” wydostawał się na zewnątrz. Pod dachem znajduje się strych. Charakterystyczne dla tej chałupy są zdobienia rysi, czyli wysuniętych belek podpierających duży nadwieszony okap umieszczonych na ganku biegnącego wzdłuż frontowej ściany chałupy oraz drzwi posiadające półkoliste wycięcie nadproży. Występują trapezoidalne szczyty, które wypełnione są szalunkiem z desek. W szczytach znajdują się wycięte otwory w formie kwadratu – małe oszklone okienko. Wewnątrz szpary między belkami są zamalowane na kolor niebieski (wapno czyste z dodatkiem ultramaryny). Podłoga wykonana jest z drewnianych desek. Sufit (powała) wykonany jest z desek, które przybite są do desek stropowych od strony strychu. Deski łączone są na „wypust”. Na środkowej belce pułapowej w świetlicy umieszczono datę wybudowania budynku. Natomiast w piekarni, tzw. czarnej izbie, w powale znajduje się mały otwór przez który dym wydostawał się na poddasze. W piekarni, pełniącej funkcję kuchni, mieści się na wprost wejścia piec kurny z paleniskiem otwartym, przyrządzanie posiłków musiało odbywać się w specjalnych naczyniach do których przymocowany był trójnóg, lub w garnkach ustawionych na trójnogu, piecem chlebowym, i nolepą. Przez środek świetnicy biegnie pod stropem pojedyncza belka zwana sosrębem, a na nim prośby do św. Floriana o oszczędzenie przed ogniem, oraz datę budowy i nazwiska fundatorów. Chałupa posiada bogatą snycerkę wykończeniową. Jest to typ chałupy szerokofrontowej, charakteryzującej się jednotraktowym układem pomieszczeń. Oznacza to, że pod wspólnym dachem połączona jest część mieszkalna i inwentarska – gospodarcza, która oddzielona jest sienią, co powoduje powstanie wydłużonej bryły budynku. Chałupa składa się z tzw. świetnicy, piekarni, sieni i komory. Od tyłu chałupy do ścian bezokiennych przystaje pomieszczenie gospodarcze (kuca). Budynek pełnił funkcje mieszkalne, ale i gospodarcze. Wnętrza są wyposażone w sprzęt domowy i elementy wystroju ludowego typowego dla pierwszej połowy XIX wieku.
Chałupa Anny Kozioł (Trutego) – budynek z 1901 roku. Chałupa została przeniesiona na teren Skansenu ze Spytkowic w latach 1982-1984. Jej powierzchnia zabudowy to 82,15m2, a kubatura wynosi 368m3. Zbudowana wykonana jest z drewna iglastego-świerkowego, które używane było również do budowy konstrukcji wieńcowej ścian. Jest to typ chałupy zrębowej, zwanej wieńcowej. Taki styl budowania polega na poziomym i warstwowym układaniu bali, czyli płazów, łączonych na narożach za pomocą specjalnych zacięć. W chałupie występuje złącze typu „rybi (jaskółczy) ogon”. Dolna i górna warstwa zrębu wzniesiona jest z grubszych bali. Surowcem wypełniającym konstrukcję jest glina. Chałupa zbudowana jest na kamiennej podmurówce. Dach budynku o konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy, przyczółkowo-naczółkowy kryty jest gontem, posiada też duży nadwieszony okap. Występują trapezoidalne szczyty, które wypełnione są szalunkiem z desek. W szczytach znajdują się wycięte otwory w formie kwadratu. Na zewnątrz budynku między belkami szpary są zamalowane na kolor niebieski (wapno czyste z dodatkiem ultramaryny), zaś wewnątrz na kolor biały (wapno czyste). Podłoga wykonana z drewnianych desek. Sufit (powała) wykonany jest z desek, które przybite są do desek stropowych od strony strychu. Deski łączone są na „wypust”. Chałupa posiada bogatą snycerkę wykończeniową. Poprzez środek domostwa biegnie pod stropem pojedyncza belka, zwana sosrębem, na której umieszczono prośby do św. Floriana o oszczędzenie przed ogniem oraz datę budowy i nazwiska fundatorów. Znajduje się tutaj również motyw rozety cyrklowej. Jest to typ chałupy szerokofrontowej, charakteryzujący się jednotraktowym układem pomieszczeń, co oznacza, że pod wspólnym dachem są połączone część mieszkalna i inwentarska – gospodarcza, które oddzielone są sienią, co powoduje powstanie wydłużonej bryły budynku. Chałupa składa się z tzw. świetlicy, piekarni, sieni i komory. W piekarni-kuchni znajduje się piec z paleniskiem i blachą, kociołkiem na ciepłą wodę, piecem chlebowym, nolepą i kominem. W ścianie oddzielającej piekarnię od świetnicy umieszczona jest tradycyjna szafka. Świetnica, do której wejście prowadzi z piekarni wyposażona jest w piec grzewczy (kurny), ogrzewany od kuchni. Izba biała była zwykle usytuowana tak, aby jej okna wychodziły na południe. Była użytkowana jedynie podczas świąt, czy innych ważnych uroczystości. Przyjmowano tutaj również gości. Na ścianach umieszczono obrazy religijne przedstawiające bóstwa oraz świętych. Komora natomiast stanowiła rodzaj magazynu, a niekiedy wykorzystywana była też do spania. Wnętrze chałupy służy do organizowania wystaw czasowych, posiadów, warsztatów. Dawne pomieszczenie komory, znajdujące się po lewej stronie od sieni, pełni dziś rolę kasy Skansenu.
Lamus, spichlerz – budynek z 1897r., piętrowy, drewniany, tzw. „górka”. O konstrukcji zrębowej, zbudowany z bali, na rzucie prostokąta o wymiarach 5,03m x 3,42m. Obiekt stawiany bezpośrednio na kamieniach, bez podmurówki. Dach lamusa o konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy, przyczółkowo-naczółkowy, pokryty jest gontem drewnianym.
Jest to typ spichlerza piętrowego z gankiem nadwieszanym na wysokości piętra i prowadzącym do znajdującego się tam pomieszczenia. Po dwóch stronach budynku znajduje się drewniana galeryjka z balustradą. Występują proste, trójkątne szczyty, które wypełnione są szalunkiem z desek. W szczytach zostały wycięte małe otwory w formie kwadratu. Budynek z bogatą snycerką stolarską.
Podłoga wykonana jest z desek. Stropy i sufit (powała) również wykonane są z desek. Ściany drewniane. Szpary wewnątrz i na zewnątrz obiektu omszone są mchem, wypełnione (osmarowane) gliną i obielone- zamalowane na kolor niebieski (wapno czyste z dodatkiem ultramaryny).
Budynek stanowił zaplecze gospodarskie. W pomieszczeniach w specjalnych skrzyniach przechowywano zboże. Po pożarze jednego z domów, dół spichlerza był zamieszkały przez 3 lata przez rodzinę pogorzelców .W jego wnętrzu urządzona została Izba Pamięci Narodowej dla dokumentacji kampanii wrześniowej 1939 roku i działań wojennych.
Kuźnia (Trzopa, Gawrona) – budynek z końca XIX wieku, przeniesiony na teren Skansenu w 1968 roku. Zbudowany z bali o konstrukcji zrębowej, zwanej wieńcową. Surowcem wypełniającym konstrukcję jest wełnianka drewniana. Dach obiektu przyczółkowo-naczółkowy, kryty gontem drewnianym. Występują proste trójkątne szczyty, które wypełnione są szalunkiem z desek z wyciętymi otworami w kształcie gwiazdy. Kuźnia stawiana bezpośrednio na kamieniach, bez podmurówki Podłoga w budynku wykonana jest z bitej ziemi tzw. klepisko gliniane. We wnętrzu kuźni znajduje się pełne wyposażenie kowalskie m.in. piec kowalski, skórzany miech dochodzący do paleniska, kowadło i narzędzia potrzebne do pracy kowala.
Chałupa Wójta Maja (Kostkowioka) – budynek z drugiej połowy XVIII wieku. Zbudowana z drewna iglastego – świerkowego. Szpary omszone mchem. Drewno używane było do budowy konstrukcji wieńcowej ścian. Jest to typ chałupy zrębowej, zwanej wieńcowej. Budowa tego typu obiektu polega na poziomym i warstwowym układaniu bali, czyli płazów, łączonych na narożach za pomocą specjalnych zacięć, w owej chałupie występuje złącze typu na” rybi (jaskółczy) ogon”. Dolna warstwa zrębu i górna wzniesiona jest z grubszych bali. Surowcem wypełniającym konstrukcję jest mech. Chałupa zbudowana została na wyższej kamiennej podmurówce. Dach o konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy, przyczółkowo-naczółkowy, tzw. dymnikowy, kryty gontem drewnianym, posiada duży nadwieszony okap. Występują proste trójkątne szczyty, które wypełnione są szalunkiem z desek przybitych ukośnie. Podłoga wykonana z desek. Sufit (poława) również wykonany z desek , które przybite są do desek stropowych od strony strychu. Deski łączone są na „wypust”. Jest to typ chałupy szerokofrontowej charakteryzujący się jednotraktowym układem pomieszczeń, co oznacza, że pod wspólnym dachem połączona jest część mieszkalna i inwentarska – gospodarcza, które oddzielone są sienią, co powoduje powstanie wydłużonej bryły budynku. Chałupa składa się z tzw. świetlicy (w której znajduje się ekspozycja średniozamożnej rodziny z II połowy XVIII wieku, z wyposażeniem które służyło sidzińskiemu wójtowi), sieni i piekarni (w której urządzony został warsztat tkacki z całym sprzętem pomocnym do obróbki lnu). Po bokach jak z tyłu chałupy do ścian bezokiennych przystawiono pomieszczenia gospodarcze (tzw. kuce).
Dzwonnica loretańska – budynek z 1937 roku. Został przeniesiony z przysiółka Wielka Polana w Sidzinie w 1991 roku. Zbudowana na planie kwadratu o boku 2,56m. Konstrukcja obiektu: zrębowo-słupowa, na planie kwadratu, nakryta ostrosłupowym daszkiem blaszanym wspartym na drewnianych kolumnach, zwieńczona kutym krzyżem. Ściany szalowane deskami, nakryte gontowymi przydaszkami. Podłoga wykonana jest z desek. Wewnątrz znajdują się eksponaty o tematyce sakralnej oraz wystawa palm wielkanocnych
Młyn wodny – budynek z początku XX wieku, przeniesiony z Sidziny Kamycko – Zagrody w 2009 roku. Obiekt o konstrukcji słupowej (szkieletowej), obity deskami, postawiony na kamiennej podmurówce. Dach dwuspadowy, pokryty gontem drewnianym. Sufit i podłoga wykonane są z desek. Koło wodne, przystające do budynku wprawiane jest w ruch przez płynącą przy nim rzekę lub potok (w Skansenie-Potok Kamycki). Młyn stanowił dawniej niezbędny element życia ludzi na wsi -służył do przemiału ziarna na mąkę. Wewnątrz budynku znajduje się przeniesiony z Jordanowa zakład stolarski z XIX wieku.
Zagrodowa chałupa Gałki z Bystrej z końca XIX wieku, przeniesiona do Skansenu w 2009 roku. Obiekt został zbudowany z drewna iglastego. Jest to typ chałupy zrębowej, zwanej wieńcową. Technologia budowy tego rodzaju budynków polega na poziomym i warstwowym układaniu bali, czyli płazów, łączonych na narożach za pomocą specjalnych zacięć – złącze typu na ”rybi (jaskółczy) ogon”. Dolna warstwa zrębu i górna wzniesiona została z grubszych bali. Surowcem wypełniającym konstrukcję pomiędzy belami są specjalnie strugane wióry (wełnionka) z drewna świerkowego (smreka). „Wełnionka” była zazwyczaj zwijana w ozdobne warkocze i wbijana w szczeliny między balami (płazami), aby w ten sposób je uszczelnić. Wewnątrz budynku warkocze zostały obcięte, jednakże często (w przypadku mszenia dwustronnego) ozdobny warkocz pleciono z obydwu stron ściany. Uszczelniona drewnianymi wiórami chałupa zyskuje trwałą izolacje termiczną i niesamowity efekt dekoracyjny.
Budynek posiada dach o konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy, przyczółkowo-naczółkowy, z dużym nadwieszonym okapem. Jest pokryty gontem. Występują proste trójkątne szczyty, które wypełnione są szalunkiem z desek. Podłoga wykonana została z drewnianych desek. Sufit (poława) wykonany jest również z desek, które przybite są do desek stropowych od strony strychu. Deski łączone są na „wypust”. Chałupa posiada bogatą snycerkę wykończeniową. Jest to typ chałupy szerokofrontowej charakteryzujący się jednotraktowym układem pomieszczeń, co oznacza, że pod wspólnym dachem znajduje się część mieszkalna i inwentarska – gospodarcza. Jest to tzw. „dom na dwa końce”.
W części mieszkalnej znajduje się obecnie biuro administracji oraz wystawa czasowa, natomiast w części dawnej obory znajdują się toalety, a w części stodoły odtworzono dawne boisko.
Przykłady typowych domostw budowanych przez Babiogórców czy Kliszczaków można dzisiaj zobaczyć już bardzo rzadko. Czasem jeszcze w odległych przysiółkach wsi, zza murowanych budynków mieszkalnych, wychyla się jakaś stara, często zaniedbana chata. Na szczęście przykłady dobrze zachowanego budownictwa babiogórskiego, wciąż jeszcze można zobaczyć w takich miejscach jak Skansen w Sidzinie – Muzeum Kultury Ludowej.
Dodatkową atrakcją skansenu jest ekspozycja rzeźb plenerowych, które przedstawiają postacie z legend i baśni z naszego terenu można tam zobaczyć diabła, który ukazywał się wędrownym kupcom w lesie zwanym „gojka”, jest topielec wciągający do studni zbyt ciekawskie panny, płanetnika – który włada chmurami i deszczem, czy czarownicę – która żyła tu przed wiekami oraz boginki.
Skansen rok rocznie przyciąga kilka tysięcy odwiedzających, którzy pragną na moment odbyć swoistą podróż w czasie i pochylić się nad przeszłością, nad historią ludzi zamieszkujących tereny Podbabiogórza. Okazją do tego są także doroczne imprezy folklorystyczne takie jak np. „Czar smaków i czasów minionych” czy „Między dawnymi a nowymi czasy”, w takcie których odbywają się warsztaty twórczości ludowej i w sposób szczególny podkreślana jest odrębność kulturowa ludzi zamieszkujących te tereny.
POCZĄTKI SKANSENU WIĄŻĄ SIĘ Z OSOBAMI:
ADAM LEŚNIAK (1924-2011)
Pochodzący z Budzowa nauczyciel i długoletni dyrektor Państwowego Domu Wczasów Dziecięcych w Sidzinie, dokumentalista budownictwa drewnianego, twórca i projektant pomników i kapliczek związanych z działalnością AK, społecznik rozmiłowany w Sidzinie, przewodnik beskidzki, poeta, inicjator powstania w Sidzinie teatru amatorskiego i zespołu folklorystycznego „Koliba”.
Twórca i kustosz Skansenu w Sidzinie. W latach 50. XX wieku wraz z młodzieżą odwiedzającą Sidzinę rozpoczął gromadzenie eksponatów muzealnych, głównie wychodzących z użycia sprzętów codziennego użytku. Utworzył izbę regionalną w Domu Wczasów Dziecięcych a następnie podjął działania mające na celu utworzenie muzeum – skansenu, z którym związany był do końca swojego życia.
Szczególną uwagę poświęcał pamięci oddziału partyzanckiego „Chełm”, jako że w okresie wojny zaangażowany był w Konfederację Tatrzańską, a następnie w 1943r. współtworzył Polską Organizację Podziemną, podporządkowaną działającej w Paśmie Polic 9 Górskiej Kompanii Dywersyjno-Sabotażowej12 Pułku Piechoty AK, działając pod pseudonimem „Puchacz”. Po zakończeniu wojny wstąpił do oddziału „Bunt-Iskra” Ruchu Oporu AK.
Wielokrotnie odznaczany za swoje zasługi, najbardziej cenił sobie Krzyż Oficerski RP, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Krzyż Walecznych i Krzyż AK nadany przez Rząd Londyński.
ks. JÓZEF ŚWISTEK (1894-1956)
Urodził się w Makowie Podhalańskim. Był miłośnikiem góralszczyzny, w szczególności sztuki ludowej i rzemiosła występującego na terenach, na których pełnił posługę duszpasterską. Kolekcjonował obrazy, rzeźbę, ceramikę, stroje ludowe i przedmioty gospodarskie. Wszystko to gromadził w swoich plebaniach lub w tworzonych przez siebie Muzeach Parafialnych.
Troska księdza o zachowanie regionalnej kultury i tradycji pozostawiła swój ślad w każdej z miejscowości w których pełnił posługę, także w Sidzinie. To właśnie on sprawując w latach 1945-1949 probostwo w Sidzinie poddał propozycję, aby na terenie parafii utworzyć skansen. Ze względu na swój stan zdrowia nie był jednak w stanie sam zrealizować tego przedsięwzięcia. Znaleźli się jednak ludzie, którzy przejęli tę misję i już po śmierci księdza jego marzenie zostało urzeczywistnione.
Był autorem niezwykłych kazań spisanych gwarą góralską, a spisana przez niego kronika parafialna jest jednym z najlepszych źródeł informacji na temat wydarzeń jakie miały miejsce w Sidzinie podczas II wojny światowej.